تسبیح و کاربردهای آن
تَسْبیح (در زبان عربی: مِسْبَحه یا سُبْحَه) مهره هایی هستند که به وسیله نخ و یا رشته به هم متصل شده اند. به منظور به یاد داشتن شمارش اذکار مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین در بسیاری از ادیان جهان، از تسبیح برای همین کار استفاده میشود. با توجه به اعتقاداتی که شیعیان دارند، حضرت زهرا(س) از اولین افرادی بودند که در اسلام از تسبیح استفاده کرد. تسبیح تربت امام حسین(ع) نزد شیعیان ارزش معنوی بسیاری دارد. برخی از مهم ترین کاربردهای استفاده از تسبیح نزد شیعیان خواندن تسبیحات حضرت زهرا(س) پس از نماز است. به کار بردن تسبیح در استخاره از دیگر موارد استفاده از این وسیله باارزش است. رنگ، اندازه و جنس دانه‌های تسبیح متنوع است و یکی از سوغات اماکن مقدس نیز به شمار می‌آید.
دسترسی سریع به بخش های مقاله
تاریخچه تسبیح
زادگاه این وسیله را آسیا میدانند، اما به طور دقیق آشکار نیست که دقیقا کدام کشور آسیایی مبتکر آن بوده‌اند. تسبیح به ظاهر در بسیاری از تمدنهای کهن به عنوان ابزار ثبت اعداد، روزها و… مورد استفاده قرار میگرفته است. در چین باستان مردم رشته‌هایی نخ با گره‌های مختلف به کار می‌بردند و زنان افریقای مرکزی روزها و ماههای بارداری را با گره زدن به رشته‌ای نخ به یاد نگه میداشتند. جهت مشاهده کامل قیمت و خرید محصول کافیست به بخش محصولات تسبیح فروشگاه تولیدی عرفانی مراجعه کنید.
در تعداد زیادی از تمدن های قدیمی مانند یونان، روم، مصر و هند از تسبیح برای پاسداشت روزهای جشن و آیینها، یا از آن همچون طلسم و تعویذ و وسیلۀ تفأل و تزیین، یا نشانۀ ورود به مرحله‌ای خاص در آیین تشرف، استفاده میکردند. با گذشت زمان و تغییر و تحول در فرهنگ کشور ها، کاربردهای استفاده از آن در جامعه‌ها کمرنگ تر شده و بیشتر جنبۀ دینی و کاربری مذهبی پیدا کرده است.
به گفته گلدسیهر تسبیح از بوداییان هند به اسلام راه پیدا کرده است. بعضی دیگر از افراد نیز علت ورود تسبیح به جهان اسلام را مسیحیان (نسطوریان شرق) میدانند. شمارش دعا و ذکر به کمک این وسیله در بین مسلمانان، جز وهابیان رواج بسیاری دارد و بسیار کاربردی است. وهابیان کاربرد تسبیح را برای شمارش دفعات ذکر ادعیه، بدعت در دین میدانند و به جای آن از انگستان دست خود کمک میگیرند.
اعتقاد شیعیان براین است که حضرت زهرا(س) جزء اولین افرادی بودند که از تسبیح استفاده می‌کرد و برای تسبیحات پس از نماز (تسبیحات حضرت زهرا(س)) رشته‌ای نخ پشمی که ۳۴ گره در آن ایجاد کرده بودند، استفاده میکردند و بعدها از خاک مزار حمزه عموی پیامبر(ص) تسبیحی از جنس گل برای خود ساختند. شیعیان نیز به پیروی از حضرت زهرا(س) برای تبرک، از تربت کربلا، مقتل حسین بن علی(ع)، این وسیله را میسازند که بسیار معروف است و اعتبار بسیاری در بین مسلمانان دارد.
در میان اهل سنت نیز روایات بسیاری در مورد استفاده از آن وجود دارد به طور مثال برخی کتب حدیث اهل سنت همراه داشتن تسبیح را بـه مسلمانان توصیـه میکند و به تسبیح گـرداندن پیامبر(ص) نیز اشاره دارد اما در برخی روایات اهل سنت از پیامبر(ص) از این وسیله برای شمارش اذکار و اوراد یاد میکنند.
قسمت های تسبیح
هر تسبیح دارای قسمت های مختلفی میباشد که از آن تشکیل شده است:
- منگوله: هر تسبیح دارای یک یا دو منگوله است. منگوله‌های برخی تسبیحهای نفیس، زربافت یا با بافت نقره هستند.
- شیخک: شیخک مهره‌ای به شکل مخروط میباشد در زیر منگوله قرار دارد و از دیگر مهره ها بزرگتر میباشد. در برخی مناطق شیخک را با عنوان «خلیفۀ سُبحه» یا صوفی، امام و محراب سبحه نیز می شناسند.
- عدسک: دو مهره که از دیگر مهره ها سایز کوچک تری دارند و شکل آنها شبیه به عدس میباشد و گاهی از جنس دیگری ساخته میشوند، و دانه‌های تسبیح را به ۳ بخش تقسیم و جدا میکنند.
به این نکته توجه داشته باشید که در تسبیح ۱۰۰ دانه، دانه‌ها به دو قسمت ۳۳ دانه در دو طرف شیخک، و یک قسمت ۳۴ دانه در میان دو عدسک تقسیم میشوند.
جنس تسبیح
با استفاده از مواد گوناگون بسیاری میتوان این وسیله را ساخت:
- تسبیحهای که به وسیله گل ساخته شده اند مانند تسبیحهای ساخته شده از خاک کربلا امام حسین(ع) و تربت آستانۀ امامان دیگر.
- برخی از سنگهای معدنی و قیمتی، سنگ هایی همچون عقیق، یشم، یاقوت، مروارید، زمرد، فیروزه، لاجورد و … یکی از شناخته شده ترین تسبیح های ساخته شده از سنگهای معدنی، تسبیح «شاد مقصود» یا «شاه مقصود» است که این سنگ جزء سنگ های خاص از معادن قندهار افغانستان میباشد. برخی از انواع آن نیز به وسیله سنگ عقیق یمن ساخته میشوند که آنها نیز ارزش بسیاری دارند.
- چوب، میوه و هستۀ میوۀ برخی درختان مانند آبنوس، شمشاد، یسر و خرما نیز در ساخت این ابزار با ارزش مورد استفاده قرار میگیرند.
- شاخ و استخوان و عاج حیواناتی مانند گوزن، شتر و فیل.
- بلور، شیشه و پلاستیک.
تسبیح تربت کربلا
این گونه تنها در کربلا ساخته میشود و منحصر به فرد میباشد. تسبیحهای تربت، عطر خاصی دارند که با عطر دیگر خاک‌ها یکسان نیست. کافی است یک بار تسبیح یا مهر تربت را در آن بدمید و بعد بلافاصله بویش را استشمام کنید. این گونه بسیار توصیه شذه است به طوری که خواص و ثواب ذکر گفتن و حتی در دست داشتن آن بسیار زیاد است و میتوان از آن بعنوان باارزش ترین سوغاتی کربلا نام برد. البته در نگهداری این تسبیح‌ها باید دقت بسیاری داشته باشید؛ به دلیل اینکه بسیار شکننده هستد.
حضرت ام‌البنین؛ تسبیح رنگارنگ محبوب
یکی از تسبیحهای محبوب که طرفداران زیادی دارد، تسبیح حضرت ام‌البنین است. احتمالا به دلیل رنگارنگ بودن آن نیز سبب شده تا در بین مردم محبوب باشد. شاید برای شما سوال پیش آمده باشد که دلیل رنگارنگ بودن آن چیست؟ به گفته برخی از افراد به علت اینکه حضرت ام‌البنین تسبیحهای خود را از تکه های پاره‌شده دیگران درست میکردند، به همین دلیل این نوع از تسبیح ها به نام آن حضرت معروف شده‌اند.
شاه مقصود
تسبیح شاه‌مقصود نیز بسیار شناخته شده و از محبوبیت بسیاری در بین مردم برخوردار است. به طوری که گفته میشود همچون قالی کرمان است؛ مثل عتیقه‌ها و انواع قدیمی تر و استفاده شده آن بسیار با ارزش تر و قیمتی تر از نوع تازه ساخته شده آن است. این نوع از تسبیح اگر زمان بیشتری در دست باشد و توی دست بچرخد، شفاف تر، زیبا تر و البته زردتر می‌گردد. یک ویژگی دیگر هم دارد که جنس سنگش زهر کش است. به همین علت نیز این تسبیح با نام پادزهری نیز شناخته میشوند. شاه مقصود سبز، نسبت به انواع دیگر آن باارزش تر هستند اما زردترها و دست خورده‌ترها گرانترند.
کهربا و تولید الکتریسیته
تسبیحهای کهربا، که اکثرا با رنگ های زرد مایل به نارنجی دیده میشوند، دانه‌های آن بسیار درشت هستند و از یک نوع فسیل دریایی به وجود می آیند. در بین انواع کهربا نوع آلمانی آن بسیار شناخته شده تر و معروف میباشد. این نوع دو ویژگی مهم دارد. اول این که زمانیکه بر روی آن دست بکشید، باعث تولید الکتریسیته ساکن میشود و چیزهایی مثل کاغذ را بلند میکند. دوم این که وقتی همان مالش دست را ادامه بدهید تا کهربا کم کم گرم شود، بوی لیمو می دهد.
تسبیح یُسر
عربستان سعودی و تایلند مهم ترین مکان های سازنده این نوع تسبیح هستند، به خصوص که یُسر حجاز در مرغوبیت، بسیار محبوب تر است. یسر به وسیله لوله کردن برگ‌های یک نوع درخت دریایی ساخته میشود. سپس این برگ‌های لوله شده به هم می‌پیچند تا سفت شود و بعد نخ را از وسط دانه‌هایش عبور میدهند. اکثر این نوع از تسبیح ها نقره ایی رنگ هستند و برای زیباتر شدن، رویشان را نقره کوبی میکند. ویژگی منحصر به فردشان این است که وقتی آن را لمس میکند و دست میکشید، بوی جوهر خوشنویسی میدهند. در دست داستن از این نوع تسبیح و استفاده کردن از آن، سفارش شده و بسیار شناخته شده میباشد و همراه داشتن این تسبیح، موجب ایجاد شادی و نشاط خواهد شد.
