صله رحم و آثار آن در قرآن کریم و روایات
صله رحم و دید و بازدید از آشنایان یکی از اعمالی است که در دین و احادیث بسیار به ان اشاره شده است و از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. برای هر ملتی وحدت و همدلی رمز موفقیت و پیروزی است. پیوند با خویشان و انس و الفتبا آنها منشا بیشتر همبستگى ها است. ایام نوروز، با تعطیل شدن اکثر مشاغل و ادارهها، فرصتخوبى براى دید و بازدیدهاى فامیلى و گرم کردن این کانون وحدت فراهم مى آید. اگر اجتماع بشر و به ویژه خویشاوندان در مسیر حق‌جویی و حقیقت طلبی پشتیبان هم و دست در دست یکدیگر باشند، و همانند قطره‌ها در کنار هم بیایند و به یکدیگر متصل شوند، از باد و باران گزندی نمی‌بینند. با انجام این عمل برکات و رزق روزی نیز افزایش چیدا خواهد کرد همانند و این همان فرمان الهی است که در اصطلاح عام، صله‌ی رَحِم (وصل کردنِ پیوندِ خویشاوندی) خوانده میشود. در ادامه این مقاله همراه مجموعه عرفانی باشید تا بیشتر با این موضوع آشنا شوید
دسترسی سریع به بخش های مقاله
صله رحم چیست؟
صله در زبان عربی به معنی «وصل کردن» و رحم نیز به معنی «پیوند خویشاوندی» است. در ارزش و اهمیت این امر همین بس که چنین پیوند و چنان مودتی، همسانِ بندگی خداست. همان گونه که در قرآن کریم خداوند اشاره به پرستش و بندگی کرده است. سپس از شرک نهی می‌کند و احسان اهمیت احترام به پدر و مادر را یادآور میشود. در ادامه برای ارتباط برقرار کردن بین آشنایان، یتیمان و دوستان دستور به انجام صله رحم کرده است.
صِلِۀ رَحِم درواقع ارتباط برقرار کردن با آشنایان و دوستان است. صله رحم از آموزه‌های اخلاقی اسلام است که تأکید زیادی بر انجام آن شده به طوری که قرآن کریم نیز اشاره کرده است که ترک کنندگان این عمل جزء زیان کاران و لعنت شدگان قرار میگیرند. در روایات صله رحم به عنوان بهترین عمل پس از ایمان، اولین سخنگوی قیامت، یکی از بهترین ویژگی های یک مومن و مهم ترین عامل طولانی شدن عمر گفته شده است. بنابر حدیثی قدسی، هر شخصی که صله رحم را ترک کند از رحمت الهی محروم خواهد ماند.
صله رحم واجب یا مستحب
صله رحم گاهی واجب و گاهی مستحب است. ترک کردن این عمل و عدم ارتباط گرفتن با خویشاوندان و آشنایان حتی برای افراد بدخو نیز یک عمل ناشایست و گناه کبیره محسوب میشود. در فرهنگ ایرانیان، صله رحم جایگاه ویژه‌ای داشته و به مناسبت‌های مختلفی مانند عید نوروز، ماه رمضان و عیدهای ملی یا مذهبی نمود بیشتری دارد.
میزان دوری و نزدیکی افراد نیز در انجام این عمل تاثیر گذار است. سلام و احوالپرسی، رفت و آمد، رسیدگی به خویشان، کمک مالی یا بدنی (مانند پرستاری از مریض) و حفظ آبروی آنها را میتوان از مصادیق صله رحم درنظر گرفت. قطع رحم نیز دارای مراتب و درجاتی است و ملاک تحققش فهم عرفی است. برخی از فقها معتقدند که اگر رفتن و دیدن از افراد باعث ناراحتی و یا آسیب به آنها میشود همچنان نباید این عمل را ترک کرد و باید روش های ارتباطی دیگری را جایگزین کرد.
صله رحم در روایات و احادیث
این عمل در اسلام بسیار تاکید شده است و روایات های بسیاری در موردآن گفته شده است که نشان از اهمیت آن است. علت تأکید اسلام به حفظ پیوند خویشاوندی این است که همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی، و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی باید از واحدهای کوچک آن شروع کرد. با تقویت و سازماندهی اجتماع های کوچک، جامعه کلی نیز پیشرفت خواهد کرد.
صله رحم از آموزه‌های مورد توجه در آیات و روایات است. سفارش بسیاری به رعایت حرمت های فامیلی و انفاق شده است همانطور که در ادامه آورده شده است:
- وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیکمْ رَقِیبًا (ترجمه: بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر در خواست می‌کنید و از قطع خویشاوندی‌ها پروا کنید که خدا مراقب شما است.)[ نساء–۱]
- وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا (ترجمه: به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید.)[ سوره بقره–۸۳]
- وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ (ترجمه: و سرمایه‌داران شما نباید از دادن [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند.)[ سوره نور–۲۲] و بسیاری از آیات دیگری در این مورد.
بر اساس آیات قرآن، یکی از سوالاتی که در قرآن کریم پرسیده خواهد شد موضوع صله رحم میباشد. قرآن همچنین قطع‌کننده رحم را لعنت‌شده دانسته و خداوند تهدید کرده که چشم و گوش او را از درک حقایق ناتوان می‌سازد. با توجه به تکرار این موضوع میتوان نتیجه گرفت که این امر از اهمیت بسیاری برخوردار است.
در روایات و سیره زندگی اهل بیت(ع) نیز اهمیت فوق‌العاده کمک، حمایت و محبت به خویشاوندان کاملا روشن است و به شدت از قطع رابطه باخویشان نهی شده است. در روایات شیعه اشاره شده است که قطع این امر سبب دوری از رحمت خدا و اجتماع خواهد شد.
صله رحم به قدری ارزشمند و مهم است که خداوند اشاره کرده است حتی اگر مفسدان ارتباط خوبی با آشنایان و نزدیکان خود داشته باشند روزی آنها افزایش پیدا خواهد کرد؛ ولی اگر افرادی به خواندن نماز اهمیت بدهد و روزه خود را بگیرد این عمل را ترک کنند، علاوه بر عذاب آخرت، از عمر و روزی آنها کاسته می‌گردد. علامه مجلسی در جلد ۷۱ بحار الانوار در باب صله رحم ۱۱۰ حدیث و در باب حقوق پدر و مادر و فرزندان ۱۰۲ روایت در این موضوع گردآوری کرده است.
استثناء
در مورد انجام این عمل استثناعاتی وجود دارد به طوری که اسلام در رابطه با خویشاوندان کافر و مشرکی که دشمن اسلام و ستیزه‌جو هستند انجام صله رحم را نهی کرده است. قرآن در این باره می‌فرماید: «پیامبر و پیروان او نباید برای مشرکان آمرزش بطلبند حتی اگر از آشنایان باشند». بدیهی است آمرزش خواستن، استغفار کردن و دعا کردن، از مصادیق صله رحم محسوب میشود.
در سوره توبه نیز به این موضوع اشاره شده است که، حضرت ابراهیم برای عمویش استغفار کرد و یکی از موارد صله رحم را انجام داد، ولی پس از آنکه متوجه شد او دشمن خداست با او قطع رحم کرد و بیزاری جست.
