حق الناس فقط مال مردم خوردن نیست!
بسیاری از مردم باور دارند که حق الناس به معنی ندادن مال و پول مردم میباشد و این‌که «اموال یا پولی» از کسی در دین نداشته باشند، گمان میکنند حق کسی را ضایع نکرده اند! باتوجه به روایات و احادیثی که از بزرگان دین و علما بیان شده است میتوان به این نتیجه رسید که حق الناس ابعاد گسترده ایی دارد. رعایت این نوع حق در قرآن و اسلام بسیار توصیه شده است و جزو واجبات میباشد و جدا از حق الله میباشد، چون خداوند متعال اگر از حق خویش هم بگذرد از حق‌الناس و حقی مربوط به مردم است نخواهد گذشت. در ادامه این مقاله از مجموعه عرفانی به بررسی انواع این حق و تعریف آن خواهیم پرداخت.
دسترسی سریع به بخش های مقاله
تعریف حق الناس
به طور کلی درمورد حق الناس میتوان بیان کرد که هر حقی که متعلق به دیگران باشد اعم از مالی و غیرمالی، حق‌الله حقوقی که انسان در رابطه با خداوند باید رعایت کند مانند انجام عبادات و برخی از مسائلی که انجام دادن انها برای انسان واجب شده است. به طور مثال خواندن نماز یکی از اعمال واجبی است که جزء حقوق خدا محسوب میشود و همچنین حق النفس هر چیزی که به نفس انسان ضرر برساند ظلم است بر نفس، به طور مثال شما درصورتی که دخانیات مصرف کنید حق النفس خود را رعایت نکرده اید. در میان این سه حقوق بنا بر آیات و روایات حق الناس مهم ترین آنها است.
امام علی (ع) می‌فرمایند: «نزد خداوند حق الناس مهم تر و مقدم تر از حق الله است و کسی که حقوق بندگان را رعایت کند حقوق خدا را نیز رعایت خواهد کرد.»
پیش فرض رعایت حق‌الله رعایت کردن حق‌الناس است و رعایت نکردن حقوق دیگران موجب عذاب در قیامت خواهد شد هرچند که فرد صالحی باشد و گناه دیگری نداشته باشد.
درمورد اهمیت حق الناس در روایات و احادیث بیان شده است که با شهادت که بالاترین فضیلت است همه گناهانش بخشیده میشود به جز پایمال کردن حقوق دیگران و خوردن مال مردم.
انواع حق الناس
انواع بسیاری درمورد حق الناس بیان شده است و محدود به مال و ثروت نیست. انواعی مانند احترام به جان و مال مردم به این معنا که به جان و مال مردم ضرر نرسانیم و کاری نکنیم که ضرری به جان مردم وارد شود یا دیگران از رفتار ما آسیب ببینند به طور مثال سیگار کشیدن در مکان های عمومی که باعث اذیت شدن و سخت نفس کشیدن مردم عادی خواهد شد.
رعایت احترام و حفظ آبروی مردم نیز یکی دیگر از انواع حق الناس است. رفتار و اعمال انسان باید به گونه ایی باشد که آبروی دیگران از دست و زبان انسان محفوظ بماند، هر کاری که باعث شود حرمت دیگران شکسته شود و آبروی آنها نزد بقیه مردم از بین برود نوعی رعایت نکردن حق الناس است.
بنابراین باید از هر کاری که باعث هتک حرمت دیگران میشود پرهیز کرد مانند پرهیز از غیبت کردن، پرهیز از دروغ بستن به دیگران و غیره. پرهیز از تهمت زدن به دیگران، پرهیز از افشاگری اسرار دیگران، چون به هر صورت ممکن است انسان مسائل مخفی و اسرار گونه‌ای داشته باشد که نمی‌خواهد کسی از آنها با خبر شود، و اعلام کردن این اسرار که سبب تخریب و از بین رفتن آبرو میشود باید دوری کرد.
یکی دیگر از انواع حق الناس احترام به حق بهره‌مندی مردم است، به این معنا که برخی از افراد ممکن است در یم موضوع حقوق مشترکی داشته باشند که باید آنها را رعایت کرد به طوری که تمام افراد به حقوقشان برسند و رفتار ما به گونه‌ای نباشد که خدایی نکرده بعضی از انسان‌ها از حقوق خودشان باز بمانند. به طور کلی یعنی با ایجاد مانع د سرراه آنها از رسیدن به حقشان جلوگیری کنیم، به طور مثال در مسائل استخدامی که ظرفیت ها محدود است اگر به وسیله آشنایان و یا به وسیله رشوه ثبتنام خود را قطعی کنید، درواقع شما حقوق دیگران را ضایع کرده اید.
حق الناس در تمامی ادیان و متون دینی وجود دارد و به آن اشاره شده است. این عمل در میان بزرگان دین و معصومین از جایگاه بالایی برخوردار است و اقامه قسط و عدل و برقراری عدالت اجتماعی و ادای حقوق الناس از مهم ترین اهداف بعثت پیامبران و ائمه بوده است.
آثار و مضررات رعایت نکردن حق الناس
با توجه به این که این عمل یکی از واجبات دین محسوب میشود قطعا رعایت نکردن آن تبعاتی در پی خواهد داشت. در احادیث و روایات گفته شده است که تمام گناهان انسان با توبه کردن بخشیده میشود به جز رعایت نکردن حق الناس. کسانی که حقی از دیگران بر گردن آنها مانده است گناهشان بخشیده نمیشود مگر با پرداخت آن و یا جلب رضایت آن طرف، حتی اگر تمام روزه ها و نمازش را به درستی ادا کرده باشد و در پرداخت خمس و زکات کم کاری نکرده باشد.
ظلم کردن به دیگران یکی از گناهانی است که در همین دنیا آثار شوم و مخرب آنها را در قالب بلاها و حوادث غیرطبیعی دیده خواهد شد و در واقع با ظلم به دیگران و رعایت نکردن حقوق مردم، هم بلا و گرفتاری در این دنیا و هم عذاب در آخرت را نصیب خود خواهیم کرد.
حق الناس در قرآن و احادیث
«یا أیّها الّذین آمنوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید اموال یکدیگر را از راه های خلاف و باطل نخورید.» (سوره نساء، آیه 29)
در اسلام اموال و ثروت مردم بسیار مورد اهمیت قرار گرفته است و اتلاف و تجاوز در آن مجاز نیست. بنابراین، اگر کسی از راه ربا، رشوه، فریبکاری، سرقت و بالاخره هرگونه تصرف نامشروع، اموالی که حق دیگران است را خورده باشد نوعی رعایت نکردن حق الناس است و باید رضایت طرف مقابل را جلب کند و یا اموال را بازگرداند.
قرآن کریم، به هنگام نکوهش از قوم یهود و ذکر اعمال زشت آنان می‌فرماید: «…وَ أَکْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ…» «آنان اموال مردم را بدون اجازه و رضایت خودشان تصرف میکردند.» (سوره نساء، آیه 161)
بنابراین، هرگونه تجاوز، تقلب، غش، معاملات ربوی، رشوه، خرید و فروش اجناسی که فایده منطقی و عقلانی در آنها نباشد، خرید و فروش وسایل فساد و گناه، در تحت این قانون کلی حق الناس قرار دارند.
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «اَمّا الظّلم الّذی لا یُترکُ، فَظلمُ العباد بَعضُهُم بعضاً» «ظلمی که برخی از بندگان خدا به برخی دیگر میکنند جزو گناهانی است که بخشیده نمیشود.» (نهج البلاغه، خطبه 175)
در روایتی دیگر از امام علی (ع) بیان شده است که حق الناس مهمتر از حق الله میباشد: «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله کانَ ذلک مؤدّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله»«خداوند حقوق بندگان خویش را مقدم از حقوق خود میداند و کسی که حق الناس را رعایت نکند حق الله را نیز رعایت نخواهد کرد.» (محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 2، ص 480)
